Văn hóa ẩm thực xứ Huế hiện nay đã trở thành một nét đặc trưng trong ẩm thực Việt Nam. Có thể nói đây cũng là một màu sắc rất lâu đời về ẩm thực của Việt Nam, với những món ăn vô cùng độc đáo và cổ xưa xuất phát từ cung đình Huế lúc bấy giờ.
Đất Huế thơ mộng không chỉ với hình ảnh sông Hương, núi Ngự, với lăng tẩm đền đài mà còn rất độc đáo bởi những con người tài hoa, khéo léo đã tạo ra một nét ẩm thực vô cùng đặc trưng mang đậm màu sắc của vùng đất xinh đẹp này. Mà khi nhắc đến hẳn ai trong mỗi du khách cũng mong được thưởng thức các món ăn mang đậm văn hóa xứ Huế không chỉ một lần.
Những món ăn dân dã tạo nên văn hóa ẩm thực Huế
Với những yêu du lịch Huế, dù đã có dịp đặt chân đến miền đất này hay chưa đều biết rõ rằng. Không chỉ thu hút bởi vẻ đẹp rêu phong của các đền đài, lăng tẩm. Huế còn lôi cuốn du khách trong và ngoài nước bởi kho tàng văn hóa ẩm thực phong phú, vô cùng đa dạng bậc nhất Việt Nam.
Trong khi một số giới trẻ Việt Nam hờ hững với loại hình văn hóa ẩm thực truyền thống. Thì nhiều sinh viên nước ngoài lại tìm đến Huế nghiên cứu và học tập một cách say mê. Đặc biệt thời gian gần đây, khi thiết kế tour du lịch đến Huế, các hãng lữ hành quốc tế luôn muốn du khách được trải nghiệm ẩm thực xứ Huế. Từ những món ăn đơn giản chốn dân dã cho đến những món ăn cầu kỳ chốn cung đình. Tất cả tạo nên sắc màu và không gian ẩm thực độc đáo theo chiều dài lịch sử và văn hóa vùng đất Cố đô.
Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, ẩm thực Huế cấu thành bởi các món ăn chay. Chủ yếu dành cho các tu sĩ Phật giáo, ăn ngự thiện và dân dã. Ở nông thôn, bữa ăn thường ngày đơn giản là cua đồng, cá ruộng, rau vườn. Nhưng mỗi khi giỗ kỵ hay lễ tết, người ta vẫn có thể chế biến thành những món ăn tinh xảo không thua kém cung đình.
Món ăn Huế cầu kỳ và tỉ mỉ
Cả nước hiện có khoảng 3.000 món ăn các loại. Thì đã có trên 1.700 món nấu theo lối xứ Huế. Bản thực đơn ngự thiện có trên vài trăm món thuộc loại cao lương mỹ vị. Được chuẩn bị và tổ chức rất công phu, tỉ mỉ và cầu kỳ. Các món ăn dân dã phổ biến trong đời sống hàng ngày với thực đơn phong phú. Được các bà nội trợ Huế chế biến khéo léo với hương vị quyến rũ. Màu sắc hấp dẫn, coi trọng phần chất hơn lượng.
Món Huế mang hương vị thơm ngon đặc trưng
Nhà văn Nguyễn Tuân lúc sinh thời từng nhận xét. Người Huế thích ăn bằng mắt. Nhưng dù huy động toàn bộ giác quan cho việc hấp thụ dinh dưỡng. Người Huế cũng chỉ cốt ăn lấy hương lấy hoa, như họ thường tự nói về mình. Sự thanh thản ấy có thể nhận biết trên những chiếc bánh bèo nhỏ xíu như chực tan ngay đầu lưỡi. Những lá bánh nậm mỏng tanh cánh chuồn, tô bánh canh Nam Phổ bày biện như bức tranh nhiều màu sắc. Chén chè bắp Cồn Hến mát lịm mà hương thơm theo vào tận giấc mơ…
Những món ăn Huế dù là cao lương mỹ vị hay dân dã đơn sơ. Đều làm cho ai đó một lần nếm qua phải xuýt xoa khen ngon đến mức “ngậm mà nghe”. Để rồi lưu luyến mãi cái hương vị khó quên ấy. Dường như qua bàn tay khéo léo của người phụ nữ, món ăn đã được thổi vào cái hồn và chút gì đó tâm linh của Huế.
Người Huế chế biến các món ăn rất tinh tế và cầu kỳ
Huế từng có mấy thế kỷ là trung tâm xứ Đàng Trong thời các chúa Nguyễn. Đến thế kỷ XIX là đất kinh kỳ phồn hoa đô hội. Với non một thế kỷ rưỡi làm kinh đô nước Việt. Nơi quy tụ một vương triều với biết bao quan lại, nho sĩ. Ở đó, ngoài chốn vương phủ còn có các tầng lớp quý tộc và thượng lưu, trí thức đều tụ họp về đây. Điều đó đã đòi hỏi người Huế không chỉ giỏi chế biến các món ăn cực kỳ tinh tế chỉ dùng trong chốn vương phủ.
Ngày nay tuy không còn giữ vai trò một trung tâm kinh tế – chính trị lớn hàng đầu đất nước. Nhưng xứ Huế vẫn là nơi duy trì những bóng dáng xưa cũ của một triều đại. Với tất cả lối sống một thời vàng son. Và dĩ nhiên, trong những đặc trưng văn hóa lâu đời của Huế. Cách ăn uống đã góp phần không nhỏ trong việc hình thành nét văn hóa và phong cách con người xứ Huế.
Cách ăn theo lối Huế
Ăn thế nào mới đúng lối ăn của người Huế?
Đối với Huế, ăn uống là một loại hình văn hóa. Vậy ăn thế nào mới đúng lối Huế? Người Huế ăn theo lối Huế là chuyện thường tình. Cách ăn uống đã nằm trong tâm khảm của mỗi người. Ngồi vào bàn, cầm đôi đũa đã biết gắp làm sao, cầm chén làm sao, món ấy phải ăn với gì. Ở Huế và cả dải đất miền Trung có rất nhiều kiểu nấu bánh canh nhưng chế biến bánh canh theo như người làng Nam Phổ chỉ có một.
Có điều lạ, trong khi nhiều món ẩm thực dân gian khác đã lên quán, lên phố thì bánh canh Nam Phổ hầu như cứ giữ nguyên hình ảnh của một gánh hàng rong. Trên gánh bánh canh có một mẹt gia vị gần chục loại như bột ngọt. Muối, mắm ớt, tương ớt, hạt tiêu, ớt thái lát, hành lá thái nhỏ… đựng trong các bát nhỏ. Người bán hàng mỗi khi mở nắp vung nồi bánh canh. Dùng môi múc bánh canh cho khách ăn, một mùi thơm thanh nhẹ quyện lên theo gió. Đó là sự hòa quyện của mùi bột, mùi chả tôm, cua…
Món ăn Huế nổi tiếng từ xưa tới nay
Nét đặc trưng trước nhất ở nồi bánh canh Nam Phổ là có màu hồng hồng và hơi sền sệt. Bánh canh Nam Phổ không quá đặc cũng không quá lỏng. Si bánh không dai cũng không nát. Trên mặt chén, lúc múc bánh canh, chỉ cần một cái vung tay nhẹ của O (cô). hàng bánh canh là đã có một mảng đỏ gạch cua xinh xinh. hấp dẫn và có đủ tôm cua trong chén, nghĩa là có đủ cả, không cần phải múc lần thứ hai… Ăn chén bánh canh, không cần nuốt, chỉ cần húp, miếng bánh canh vẫn cứ trôi trụt xuống như thường.
Chiều chiều, từng đoàn mấy O gánh bánh canh. Mặc áo dài từ phía Vỹ Dạ tất tả gánh lên Huế bán. Người sành ăn phải biết đón đúng lúc mới có ăn, chậm hết. Ở Huế, các nhà mê bánh canh Nam Phổ phải cho người ra đứng sẵn ngoài đường để hướng dẫn O bánh canh vào nhà. Đó cũng là kỹ thuật của cố nhà thơ Ưng Bình Thúc Giạ Thị hồi xưa (1877 – 1961). Đã áp dụng để chắc chắn có bánh canh Nam Phổ ăn mỗi buổi chiều.
Vị thi sĩ này mê bánh canh Nam Phổ đến nỗi đặt luôn câu hò bánh canh Nam Phổ. Và dạy cho cô gái út là nữ thi sĩ Tôn Nữ Hỷ Khương. Ngân nga mỗi khi có khách đến nhà cùng lão thưởng thức món ăn Huế mộc mạc. Mời chị mời anh chén bánh canh Nam Phổ – Xơi vô khỏi cổ có chất bổ có mùi hương – Lại thêm mát mẻ can trường – Sâm Cao Ly cũng sút, rượu Quỳnh tương cũng không bì.
Những món ăn đặc sản nổi tiếng ở Huế
Cùng với hàng ngàn món ăn trong bữa cơm gia đình. Huế còn có những món ăn đặc sản như bún bò giò heo, nổi tiếng nhất là bún Gia Hội, chợ Tuần. Lại còn hàng chục loại bánh mặn, ngọt mà ai đã một lần nếm thử. Hẳn không quên được món quà đặc sắc chốn cựu kinh. Đó là các loại bánh nổi tiếng. Gắn liền với các địa danh: bánh khoái Đông Ba, bánh bèo Ngự Bình, bánh ướt thịt nướng Kim Long… Qua những món ăn ấy, người thưởng thức mới thấu hiểu được cách chế biến cầu kỳ. Và cũng đòi hỏi những thể thức lâu đời trong cách làm và cách tận hưởng.
Nhà nghiên cứu văn hóa Hồ Tấn Phan chia sẻ. Thật thiếu sót nếu nói nhiều về món ăn Huế mà không nhớ đến món ăn chay. Thời các vua chúa triều Nguyễn, Phật giáo trở thành quốc giáo. Cả một lớp quý tộc ăn chay nên các món ăn chay ở Huế rất phong phú (có khoảng 125 món). Các món ăn chay được làm cầu kỳ và ngon không kém món ăn mặn. Đối với các gia đình phật tử ở Huế, mỗi lần mời bạn bè ăn một bữa cơm chay thì đó là một cách bày tỏ sự quý mến và trân trọng người bạn của mình lắm.
Bún bò Huế
Có thể nói đây là món ăn không chỉ nổi tiếng ở Việt Nam mà còn nổi tiếng toàn thế giới. Hầu hết khách du lịch nước ngoài đều biết đến món ăn này bởi rất nhiều bài viết trên báo, tạp chí nước ngoài hay từ những blogger du lịch nổi tiếng đều đề cập tới món Bún bò như một món ăn ngon ở Huế không thể cưỡng nổi.
Sáng sáng, ở Huế các bạn có thể thấy quán bún bò ở khắp nơi, giá chỉ từ 20-30k/bát tùy quán nhưng chất lượng có thể nói là miễn chê. Món ăn này có hương vị và màu sắc rất đặc trưng mà không món ăn nào có được từ các loại gia vị như sả, ớt màu, ớt bột, tiêu, tỏi, hành, mắm ruốc… Một bát bún bò đúng điệu phải có một miếng chân giò, giò nắm, tiết lợn, và vài lát thịt bò… và quan trọng nhất là rau ăn kèm phải thật tươi ngon.
Bánh canh
Có thể nói bánh canh là món ăn nổi tiếng ở khu vực miền Trung; nhưng không phải chỗ nào cũng giống nhau. Ở mỗi tỉnh, món ăn này lại được thay đổi chút ít cho phù hợp với khẩu vị người dân hoặc thay đổi nguyên liệu sẵn có của vùng đất đó. Bánh canh ở Huế cũng vậy, mang hương vị đặc trưng của nước lèo màu đỏ từ gạch cua và tôm, khi nấu trộn lẫn với hạt điều để có màu sắc đẹp hơn. Sợi bánh canh cũng rất đặc biệt, trong suốt, dai mềm mà không nát. Nhắc đến bánh canh ở Huế thì người ta hay nhắc đến bánh canh Nam Phổ và bánh canh Bà Đợi.
Tại sao được gọi là bánh canh Nam Phổ chính bởi vì đây là món ăn đặc trưng của người Nam Phổ, huyện Phú Vang, được bán ở những gánh hàng rong các buổi sáng hoặc xế chiều.
Tìm hiểu thêm văn hóa Việt Nam.
