Khác với các quốc gia phương Tây chuộng sử dụng dao, nĩa trong bữa ăn, nền ẩm thực của các quốc gia châu Á luôn ưu ái đôi đũa hơn. Dụng cụ này đã ra đời từ 1800 năm TCN với kích thước rất lớn và thường dùng để nấu nướng là chính, khá giống với đũa bếp của chúng ta ngày nay. Sau thời gian dài, đôi đũa dần thay đổi và trở thành món đồ dùng phổ biến của người Á Đông. Việt Nam ta cũng vậy, văn hóa dùng đũa giữ một vị trí quan trọng trong nếp sống người dân cũng đã hàng ngàn năm qua.
Những đôi đũa của mảnh đất hình chữ S
Đũa truyền thống của người Việt Nam chủ yếu làm từ gỗ, thân tròn để mộc, không sơn quét trang trí. Đầu đũa cũng thường không quá nhỏ nhưng có phần dài hơn đũa Nhật, Hàn một chút. Và chỉ riêng ở Việt Nam, đũa cũng có một vài khác biệt nhất định giữa từng vùng miền bởi những đặc tính văn hóa. Làng quê miền Bắc gắn liền với hình ảnh của những lũy tre đầu làng. Nên người dân thường lấy thân tre già để làm đũa. Thường thì đũa ở miền Bắc có phần ngắn hơn một chút so với miền Nam. Ở miền Nam, nơi có nhiều sông ngòi và những hàng dừa nghiêng mình soi bóng. Đũa cũng vì thế mà được làm nhiều từ dừa.
Hiện nay để đáp ứng nhu cầu cho người dùng. Ở Việt Nam có đa dạng các loại đũa hơn như đũa nhựa, đũa inox, đũa nhôm.. Cũng chỉ có ở Việt Nam mới có đũa để xới cơm từ nồi ra bát, đó là dạng đũa cả lớn, dẹt và làm từ tre hoặc gỗ. Trước khi xới cơm, muốn cơm không dính cần nhúng đũa cả vào nước; sau khi xới cơm dùng chiếc đũa nọ gạt cơm ra khỏi chiếc kia để đũa sạch cơm. Đây là cách sinh hoạt xưa kia ở các vùng nông thôn Việt Nam và hiện nay gần như không còn.
Hơn cả một vật dụng thường ngày, đũa chứa đựng nhiều ý nghĩa văn hóa
Đối với một quốc gia có lịch sử lâu đời và sở hữu nền ẩm thực đa dạng như nước ta. Đũa không còn dừng lại ở khía cạnh là dụng cụ phục vụ việc ăn uống. Mà hơn hết nó ẩn chứa những câu chuyện văn hóa nhiều đời truyền giữ.
Đôi đũa không chỉ là vật dụng thường trực trong mỗi bữa ăn hằng ngày. Mà còn chứa đựng đằng sau những giá trị sâu sắc về tâm tư, tình cảm cũng như văn hóa của người Việt. Ngày trước, ông bà ta vẫn thường dùng câu “Học ăn, học nói, học gói, học mở” để răn dạy con cháu những điều cơ bản trong cuộc sống. Theo đó, việc ăn uống không chỉ dừng lại ở khía cạnh bản năng. Mà còn chứa đựng những quy tắc con người ta cần phải học hỏi.
Xét về góc độ tự nhiên, đũa được sử dụng như một cặp: một cái sẽ đứng vững trong khi một cái di chuyển. Điều này chứng tỏ sự hòa hợp về âm dương giữa các yếu tố thụ động và hoạt động. Tạo nên một tổng thể năng lượng.
Bên cạnh đó, đôi đũa đa số có đầu tròn và vuông. Người ta cho rằng, hình tròn tượng trưng cho trời còn đất đại diện bởi hình vuông. Khi cầm đũa, các ngón tay sẽ nằm ở giữa tượng trưng cho nhân loại, được trời đất nuôi dưỡng. Vì thế đũa là điều tốt lành, may mắn.
Nguyên tắc dùng đũa của người Việt
Khởi đầu bữa ăn, cần phải so đũa và chú ý đến đầu đũa có được đặt đúng hướng hay không. Bên cạnh đó, trong những bữa cỗ truyền thống. Để thể hiện sự quan tâm, chia sẻ một cách tinh tế, người ta dùng đôi đũa còn sạch để gắp đồ ăn mời “một vòng” quanh mâm. Trong suốt bữa ăn, khi muốn gắp thức ăn cho người khác, thường theo phép lịch sự. Người ta phải đảo đầu đũa để gắp bằng đầu còn lại.
Sau bữa ăn phải đặt đũa xuống một cách ngay ngắn, không nên để đũa bị so le hay bị xô lệch. Nếu không thể cầm đũa đúng cách, cũng phải chú ý đến ngón tay của mình. Không nên duỗi thẳng ngón tay trỏ ra khi cầm đũa. Vì như vậy trông như đang chỉ thẳng vào người đối diện.
Bên cạnh đó, trẻ con cũng được dạy không nên ngậm và mút đũa. Vì điều này thể hiện sự bất lịch sự trên bàn ăn. Khi gắp thức ăn, không được xới tung cả đĩa thức ăn để tìm thứ mình thích. Khi trò chuyện trong bữa ăn, không được vừa nhai nhồm nhoàm vừa nói; vừa cầm đũa vừa hoa tay múa chân kể chuyện.
Khi chấm thức ăn cũng nên chú ý không để đũa chạm vào nước chấm. Và không để nước chấm vương bẩn ra bàn. Cũng không nên dùng đũa của mình để khuấy nước chấm hay khuấy vào bát canh. Những việc này tuy nhỏ nhưng thể hiện được sự tinh tế và văn hóa ẩm thực của người Việt.
