Việt Nam ta là một quốc gia Đông Nam Á trong nền văn minh lúa nước, những chế phẩm có thành phần gạo hay nếp đều chiếm vị trí quan trọng trong nền ẩm thực. Gạo, nếp có mặt trong hầu hết các món ăn, từ bữa cơm gia đình hay các món bún, miến, phở bánh cuốn, bánh hỏi, bánh dày, bánh chưng, bánh ú,… Bên cạnh đó, còn có thức quà vô cùng phổ biến khác cũng được lòng người dân Việt bao đời nay, ấy chính là xôi. Dù là bữa sáng vội những ngày cắp sách đến trường hay món xôi trong dịp lễ Tết, cưới hỏi, món ăn này đã luôn đồng hành cùng chúng ta.
Việt Nam – đất nước có nhiều món xôi – chè độc đáo, hấp dẫn nhất thế giới
Xôi – chè xuất hiện hầu hết trong các khu chợ của người Việt, luôn có một khu dành riêng cho các mâm xôi, mâm chè. Người ta đi chợ mua xôi về cúng, mua xôi về làm quà sáng cho gia đình. Xôi – chè theo thời gian vẫn còn đọng lại trong tâm thức của mỗi người như một phần kỷ niệm. Ngày nay, xôi – chè đã trở nên phổ biến và là một nét văn hóa trong văn hóa ẩm thực của người Việt . Ở bất kỳ đâu và bất kỳ thời điểm nào. Nếu muốn chúng ta có thể thưởng thức những món chè ngon ngọt, đa dạng, phong phú. Và hợp với khẩu vị của mình.
Một số món xôi đặc trưng của Việt Nam có thể kể đến. Như xôi xéo, xôi khúc, xôi gà, xôi bắp, xôi đậu, xôi chiên phồng, xôi gấc, xôi hạt sen… Các loại chè có thể kể đến: chè trôi nước, chè bà ba, chè chuối nước cốt dừa, chè đậu, chè long nhãn hạt sen, sương sa sương sáo… VietKings đã thống kê được 215 món xôi – chè (trong đó xôi là 86 món và chè có 129 món) của Việt Nam để đề cử kỷ lục.
Gói xôi xuất hiện trong đời người dân Việt từ rất sớm
Những gói xôi như một thức quà ăn vặt khoái khẩu. Có thời từng chỉ tốn từ hai đến ba nghìn của bọn trẻ con. Xôi xuất hiện trong đời những đứa trẻ Việt Nam từ rất sớm. Có thể là từ lúc bắt đầu biết ăn, biết nhai sẽ được người lớn đút cho ít xôi nếp mềm. Có khi là từ gói xôi sớm mẹ mua vội đầu ngõ, rồi nhét vào cặp sách để con ăn trên đường đến trường.
Chỉ là thức ăn hằng ngày, nhưng xôi cũng đến với ta trong nhiều hình thức khác nhau. Từ xôi vò (trộn đậu xanh giã, ăn tơi và bùi), xôi xéo (xôi đậu xanh giã mịn được nắm lại, ăn kèm hành phi). Hay xôi đậu phộng, đậu trắng, đậu đen. Ngoài ra còn có cả xôi mặn, ăn kèm lạp xưởng, chả lụa, pate và trứng cút. Nói không ngoa, ta có thể ăn xôi liên tục cả bảy ngày trong một tuần. Mà chẳng thấy ngán, bởi không món xôi nào giống món xôi nào.
Thức quà trang trọng luôn có trong các cột mốc đáng nhớ cả đời người
Đã đồng hành từ ngày cắp sách đến trường cho đến lúc trưởng thành. Xôi còn là món ăn không thể thiếu trong các dịp quan trọng. Xôi đã xuất hiện như một vật phẩm cúng không thể thiếu trong tiệc thôi nôi (khi trẻ em tròn một tuổi). Cũng phải có trong lễ Cúng Mụ (tập tục cúng khi trẻ em tròn 12 tuổi âm lịch, nhân dịp đủ một vòng 12 con giáp).
Hơn thế, xôi cũng không thể thiếu trong cả đám cưới, đám hỏi. Xôi dịp này cũng phải mang màu tươi tắn. Ai khéo tay có thể tạo hình xôi thành chữ “hỷ”, hình hoa mai, hình cá chép… Có thể thấy, hơn cả một món ăn đơn giản, xôi gắn liền với rất nhiều tập tục quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt Nam.
Xôi trong dịp lễ cúng thường đi kèm chè trôi nước, chè đậu các loại… Nên mới hay có chuyện các hàng xôi chè hay từ hai gộp thành một, chuyên bán cả xôi, cả chè. Xôi trong dịp này khác với xôi thường, được làm với số lượng lớn hơn. Và được tạo hình đẹp đẽ, tươi sáng với mong muốn mang lại điều lành. Trong đó có món xôi gấc là phổ biến nhất. Do mang màu đỏ rực rỡ, bắt mắt. Ngoài ra, xôi đậu xanh có màu vàng cũng được ưa chuộng không kém.
Món ăn dân gian đi vào thơ ca
Xôi, dù mang hình thức nào. Thì trong tâm lý của người Việt vẫn luôn gắn liền với hình ảnh một món ăn ngon. Chỉ cần nhắc đến câu chuyện phú ông và thằng bờm nổi tiếng. Khi mà Bờm chẳng thiết tha gì hơn một nắm xôi: “Phú ông xin đổi nắm xôi, Bờm cười”. Câu chuyện này nói về sự khác biệt trong quan điểm về giá trị của trẻ con và người lớn. Trong khi người lớn nghĩ rằng những thứ khác mới là quý giá thì đối với con trẻ. Chỉ một nắm xôi ngon cũng đủ để vui vẻ cả ngày rồi.
Nhà văn Thạch Lam còn từng mô tả về xôi nghe rất thân thương như sau: “Xôi đậu, xôi lạc, xôi vừng mỡ và dừa. Ồ, cái xôi vừng mỡ, nắm từng nắm con, ăn vừa ngậy vừa bùi. Mà có đắt gì đâu! Ăn một, hai xu là đủ rồi. Mùa rét thì xôi nóng, hãy còn hơi bốc lên như sương mù, ăn vừa nóng người vừa chắc dạ.”
Có thể thấy, xôi trong ẩm thực Việt là thức quà gắn bó sâu sắc với tinh thần người Việt Nam. Xôi đồng hành cùng thế hệ người Việt từ lúc còn bé loắt choắt cho đến khi trưởng thành và già đi. Đây là món ăn mà mọi thế hệ, mọi tầng lớp con người Việt Nam đều yêu quý.
